O mysiach słów kilka

Wysłany: Śro 15:46, 28 Mar 2007 Temat postu: O mysiach słów kilka

1. Podstawowe informacje

Mysz jest zwierzęciem należącym do rodziny myszowatych (Muridae), które z kolei należą do rzędu gryzoni (Rodentia). Nazwa gryzonie pochodzi od słowa rodere, co oznacza "gryźć". Do tego rzędu należy około 1/3 wszystkich gatunków ssaków. Gryzonie należą do szczepu łożyskowców, a te do podgromady ssaków żyworodnych. Pierwsze myszowate wykształciły się w neogenie (kenozoik), w pliocenie. Pierwotnie zamieszkiwały Eurazję, Australię i Afrykę, jednak z czasem rozprzestrzeniły się po całym świecie. Prowadzą nadziemny oraz podziemny tryb życia, a niektóre gatunki nawet nadrzewny.

Do tej pory opisane zostało 98 rodzajów myszowatych z około 460 gatunkami. Z czego w Polsce zamieszkuje 8 gatunków. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu do rodziny myszowatych zaliczano też m. in. nornicę rudą (Clethrionomys glareolus), nornika północnego (Microtus oeconomus), nornika burego (Microtus agrestis), nornika zwyczajnego, zwanego też polnikiem (Microtus arvalis), karczownika ziemnowodnego (Arvicola terrestris), darniówki (Pitymys) oraz piżmaka (Ondatra zibethica) zaliczane obecnie do nornikowatych, a także chomika - zaliczanego obok myszoskoczków do rodziny chomikowatych (Cricetidae). Obecnie do tej rodziny należą gatunki myszy i szczurów, których linie rozłaczyły się ok. 12 do 24 mln lat temu.

Myszowate powszechnie uważane są za szkodniki, roznoszące choroby oraz niszczące ludzką własność i wykradające jedzenie. Prawdopodobnie stąd też ich nazwa myszy. Prawdopodobnie słowo to pochodzi od sanskryckiego "Musch", co może oznaczać "kradzież".

Wielkość myszowatych jest bardzo zróżnicowana, najmniejsi przedstawiciele nie przekraczają 5 cm, zaś najwięksi, jak szczur drzewny, mogą osiągnąć długość do 80 cm. Myszowate mają ogromne zdolności przystosowawcze. Przedstawiciele rodzaju myszy byli znajdowanie w najróżniejszych środowiskach. Niedużą populację znaleziono nawet w kopalni, w Mysłowicach na głębokości 350 do 500 metrów. Myszy dostały się tam przed laty i przystosowały do życia w niej. Ich tułów, ogon, kończyny tylne i czaszka były krótsze niż innych osobników tego gatunku. Natomiast ich włosy zatokowe były dłuższe i bardziej elastyczne, aby zwierzęta mogły pewniej poruszać się w ciemnościach.

Rodzina ta, wraz z rzędem gryzoni odróżnia się od innych ssaków m. in. skąpym owłosieniem w niektórych miejscach ciała jak ogon i uszy, obecność łuskopodobnych tworów na ogonie, podwójna macica, a przede wszystkim stalerosnącymi siekaczami, pozbawionymi wykształconych zębodołów.

Do najbardziej znanych przedstawicieli tej rodziny należą: mysz domowa (Mus musculus), mysz polna (Apodemus agrarius), mysz leśna (Apedemus flavicolis), mysz zielna (Apodemus microps), mysz zaroślowa (Apodemus silvaticus), mysz kolczasta (Acomys), mysz pigmejska (Mus minutoides), mysz berberyjska (Lemniscomys barbarus), a także szczur śniady (Rattus rattus), szczur wędrowny (Rattus norvegicus), szczur drzewny (Phloeomys cunnigi), bobroszczur (Hydromys chrysogaster), wielkoszczur (Cricetomys gambianus) oraz badylarka (Micromys minutus) będąca najmniejszym ssakiem w Europie.

2. Anatomia i fizjologia

OGÓLNE DANE

Myszy są bardzo małymi ssakami, ich wielkość wynosi 5 do 13 cm, w zależności od gatunku. Myszy które trzymamy w domach osiągają długość do 10 cm. Ogon myszy jest mniej-więcej tej samej długości co jej ciało u większości gatunków. Waga samca myszy domowej to od 20 do 40 gram, a samicy 25 do 60 g. Masa mózgu myszy wynosi 0, 4 gram.

TEMPERATURA CIAŁA

Zwierzęta te są stałocieplne, co oznacza, że ich temperatura ciała jest w dużym stopniu niezależna od temperatury otoczenia. Prawidłowa temperatura ciała powinna wynosić 37 do 39, 3 stopni. Aby zachować prawidłową temperaturę niezbędna m. in. jest ciągła i intensywna wymiana energii cieplnej.

DŁUGOŚĆ ŻYCIA

U obecnie hodowanych przez nas w domach myszy trudno określić długość życia. Najczęściej żyją one rok, do dwóch, czasem trzy lata. Dzikie myszy najczęściej nie żyją dłużej niż trzy miesiące, powodem tego są ich naturalni wrogowie, których jest nie mało.

UKŁAD RUCHU

Myszowate poruszają się na całej stopie, czyli podobnie jak człowiek są tzw. stopochodami. Obie pary kończyn są pięciopalczaste, jednak pierwszy palec przedniej kończyny jest uwsteczniony, brak na nic opuszki palcowej i pazura. Występuje też różnica w ilości opuszek między kończyną przednią a tylną. Na podniej powierzchni dłoni występuje trzy opuszki mędzypalcowe, zaś na stopie cztery takie opuszki i dwie stępowe. Palce są ruchome, opatrzone paznokciami będącymi wytworami naskórka.

Ogon jest ważnym elementem ciała myszy, dzięki niemu mogą one utrzymywać równowagę np. podczas wspinaczki. Jest on prawie nagi, pokryty "łuską". U większości gatunków jego długość jest równa długości ciała myszy, zdarzają się jednak gatunki o krótszych ogonach, np. mysz polna.

UKŁAD POWŁOKOWY

Zrogowaciały naskórek myszy wytwarza takie struktury jak włosy, łuski ogona, pazury oraz opuszki dłoni oraz stóp. Włosy mogą być wełniaste, ostne, przewodnie i zatokowe. Wełniaste tworzącą powłokę termoizolacyjną ciała. Ostne, dłuższe od wełniastych, stanowią ochronę mechaniczną. Najdłuższe są włosy przewodnie, stanowiące narządy dotykowe, podobną funkcję pełnią włosy zatokowe. W razie potrzeby dzięki mięśniom przywłosowym zwierze może stroszyć włosy, dzięki czemu zwiększa się grubość warstwy izolacyjnej ciała. Włosy proste mają przekrój okrągły, zaś faliste lub kręcone owalny lub spłaszczony.
Futerko myszy jest mięciutkie, jego barwa zależna jest od gatunku i odmiany. Swoją barwę zawdzięcza kształtowi ziaren melaniny, pigmentu zawartego we wnętrzu włosa. Eumelanina odpowiada za barwę czarną i brązową, zaś felmelanina za odcienie żółte i czerwone. Jeśli na przykład ziarna są duże i wydłużone włos jest czarny, jeśli drobne i kulise - brązowy. Od ilości i proporcji danego barwnika uzależniony jest kolor włosa. W przypadku aguti, gdzie włos jest różnobarwny, występuje krótki odcinek żółty. Brak melaniny, za to wypełnienie włosa powietrzem, powoduje białe zabarwienie.
U ssaków występuje sezonowa wymiana włosów, zwana linieniem. W przypadku myszy ten proces jest stopniowy i trwa nie przerwanie.

W skórze myszy występują też różne rodzaje gruczołów. Gruczoły łojowe występują przy mieszkach włosowych, wydzielając do nich łój, a czasem także na obszarach nie pokrytych włosami. Ich wydzielina konserwuje i natłuszcza skórę i włosy, a także zmniejsza higroskopijność włosów, czyli ich skłonność do wiązania wilgoci.
Do mieszków włosowych uchodzą też gruczoły potowe, choć mogę też otwierać się bezpośrednio do powierzchni skóry. Ich funkcją jest usuwanie z organizmu soli i innych metabolitów, a także utratę ciepła oraz ochładzanie organizmu poprzez parowanie potu. Z tych gruczołów rozwinęły się gruczoły woskowinowe, występujące w zewnętrznym przewodzie słuchowym, ich wydzielina chroni przed wysychaniem. Drugim rodzajem gruczołów prawdopodobnie przekształconych z potowych są gruczoły mleczne. Funkcjonują one jedynie u samic w ilości odpowiedniej do ilości sutków. Jest ich pięć, czasem cztery pary, podzielone na dwie grupy: piersiowe i pachwinowe. Pełny rozwój tych gruczołów następuje w trakcie ciąży i karmienia młodych.
Wydzielina gruczołów wonnych, umieszczonych w okolicy odbytu, ułatwia zwierzętom identyfikację drugiego osobnika.

PRZEWÓD POKARMOWY

Kolejnymi elementami przewodu pokarmowego jest jama gębowa, gardziel, przełyk (część szyjna, piersiowa i brzuszna), żołądek, jelito cienkie (na które składa się dwunastnica, czcze i kręte) i jelito grube (jelito ślepe, okrężnica oraz odbytnica). Gruczołami wspomagającymi ten układ jest wątroba i trzustka, otwierające sie do dwónastnicy.
Jama gębowa służy do pobierania i rozdrabniania pokarmu oraz ssania. Wargi są ruchome, nie osłaniająca całkowicie siekaczy. Język służy do obracania pokarmu oraz uczestniczy w ssaniu. Pokrywają go brodawki nitkowate, liściaste, grzybowate i okolone. Nitkowate należą do brodawek mechanicznych, zaś pozostałe, wyposażone w kubki smakowe, należą do brodawek smakowych. Język oraz ściany jamy gębowej są nawilżane przez gruczoły ślinowe oraz ślinianki. Występują ślinianki podjęzykowe, produkujące wydzielinę śluzową, oraz produkujące płyn surowiczy ślinianki przyuszne i przyszczękowe.

W mysim uzębieniu występuje 16 zębów. Brak jest kłów, są natomiast siekacze. Zęby te nie posiadają korzenia, mają niskie korony pokryte żółtym szkliwem oraz są dłutowatego kształtu. Posiadanie w szczęce górnej i dolnej dwóch par długich siekaczy jest charakterystyczną cechą gryzoni. U myszowatych są one zaopatrzone w tępe guzki, ułatwiające rozcieranie pokarmu. Siekacze nieprzerwanie rosną, przez co wymagają ciągłego ścierania. Szybciej ściera się miększa warstwa tylna zęba, dzięki czemu zęby zachowują dłutowaty kształt i są ostre. Jako że gryzonie nie posiadają kłów, a niektóre gatunki również zębów przedtrzonowych, występuje u nich tak zwana diastema. Jest to obszar bezzębny między siekaczami a zębami trzonowymi (policzkowymi). Wzór zębowy myszy przedstawia się tak: 1 0 0 3/1 0 0 3 (siekacze - incisivi [I], kły - canini [C], przedtrzonowce - premolares [P], trzonowce - molares [M]). Dzięki siekaczom myszy mogą oddzielać twarde części roślin, ziarna, natomiast szerokie zęby policzkowe umożliwiają miażdżenie i rozdrabnianie pokarmu.

UKŁAD ODDECHOWY

Do części przedniej dróg oddechowych zalicza się nozdrza zewnętrzne, jamy nosowe, nozdrza wewnętrzne i przewód gardzielowy. Część tylna składa się z krtani, tchawicy, oskrzeli i płuc. Lewe płuco myszy jest jednopłatowe, zaś prawe składa się z czterech płatów: przedniego (wierzchołkowego), środkowego (sercowego), przeponowego i dodatkowego.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Serce myszy jak i innych ssaków składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Do prawej części serca (prawy przedsionek i prawa komora) uchodzi krew żylna, a następnie jest tłoczona do płuc. Lewa część serca (lewy przedsionek i lewa komora) zbiera natlenioną krew z płuc i przekazuje do tętnicy głównej (aorty) skąd jest rozprowadzana po całym organizmie.

UKŁAD WYDALNICZY

Funkcją tego układu jest usuwanie produktów metabolizmu i utrzymywanie homeostazy. Narządy wydalnicze to nerki, moczowody, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa. Nerki myszy mają fasolowaty kształt oraz gładką powierzchnię. Zaliczają się do typu jednobrodawkowych gładkich. Ilość brodawek, oznacza do ilu miejsc uchodzą przewody brodawkowe, do których doprowadzany jest mocz. Pierwotna nerka była wielopłatowa, u myszy, a także m. in. u królika, psa, kota, konia oraz małych przeżuwaczy stopień scalenia płatów jest największy, tzn. jest ona gładka. Początkowy odcinek moczowodu jest rozszerzony i tworzy miedniczkę nerkową.

UKŁAD ROZRODCZY

Męski układ płciowy zbudowany jest z jąder, dróg wyprowadzających, gruczołów dodatkowych, cewki moczowej i prącia. Jądra są owalne, ciężar pojedynczego jądra to ok. 85 mg, przy rozmiarze 8,5 na 5,5 mm. W budowie jądra można wyróżnić m. in. komórki miąższowe (Leydiga), będące źródłem hormonów męskich - androgenów. Komórki te znajdują się pod kontrolą przysadki. Cewka moczowa jest długa i cienkościenna, wnika ona w prącie na wysokości tylnego brzegu pasa miednicznego. Koniec prącia tworzy żołądź, pokryta licznymi, drobnymi brodawkami, powleczona napletkiem. U myszy z żołędzi ponad ujściem cewki moczowej występuje kotka prącia. Gruczoły dodatkowe są strukturami parzystymi. Występuje m. in. gruczoł pęcherzykowy oraz koagulujący, których wydzielina krzepnie po wprowadzeniu do pochwy i tworzy czop pochwowy (kopulacyjny).

Żeński układ płciowy składa się z jajników, jajowodów, macicy, pochwy, łechtaczki i gruczołów dodatkowych. W jajnikach powstają komórki płciowe oraz produkowane są hormony żeńskie. Kształt jajnika osobnika dojrzałego jest nieregularny, o silnie guzowatej powierzchni. Powodem tych wypukłości jest występowanie dojrzewających pęcherzyków - przyszłych komórek jajowych. Jajowody są cienkimi i silnie skręconymi przewodami o długości ok. 1,8 cm, łączącymi przestrzeń okołojajnikową z macicą. Macica myszy jest dwudzielna, zbudowana z dwóch wydłużonych rogów i krótkiego trzonu przechodzącego w szyjkę macicy. Ta przechodzi następnie w pochwę, która ma ujście pomiędzy łechtaczką a odbytem.

NARZĄDY ZMYSŁÓW

SŁUCH
Mysie uszy są duże w porównaniu do innych gryzoni, nie pokryte futrem, zaokrąglone. Duża małżowina sprawia, że zwierzęta lepiej słyszą. Muszle mogą się niezależnie poruszać i dzięki czemu zwierząta mogą lepiej umiejscawiać źródło dzwięku. Ich budowa wewnętrzna jest typowa dla ssaków. Jama ucha środkowego, w której znajdują się kosteczki słuchowe, jest połączona z gardłem przewodem słuchowym (Eustachiusza). Dzięki niej dochodzi do wyrównania ciśnienia wewnątrz ucha środkowego z ciśnieniem zewnętrznym.

Komunikacja między myszami odbywa się głównie w zakresie ultradźwiękowym. Gryzonie te mogą odbierać dźwięki o częstotliwości do 100 000 hz, podczas gdy ludzie najwyżej do 20 000 hz.

WZROK
Wzrok myszy nie jest tak dobry jak np. drapieżnika, który na nie poluje. Myszy nie muszą dostrzegać tylu szczegółów, za to istotne jest dla nich postrzeganie w polu widzenia prawie całej przestrzeni wokół siebie, aby niebezpieczeństwo ich nie zaskoczyło. Dlatego też oczy tego gryzonia są bardzo wypukłe i rozstawione szeroko po obu stronach głowy. Są one też umiejscowione dość wysoko, aby zwierze mogło dostrzec drapieżne ptaki.

U człowieka w siatkówce rozmieszczone są dwa rodzaje fotoreceptorów, są to pręciki i czopki. Pręciki umożliwiają widzenie skotopowe, czyli widzenie nocne - czarno-białe widzenie przy słabym oświetleniu. Natomiast czopki umożliwiają widzenie kolorów, przy dobrym oświetleniu. Sądzono że myszy posiadają jedynie pręciki. Jednak prawdopodobnie widzą dobrze barwę czerwoną i żółtą, a także pewne zakresy widma ultrafioletowego.

WĘCH
Węch myszy odgrywa znaczenie większą rolę niż np. u człowieka. Dzięki temu zmysłowi mogą skutecznie poszukiwać jedzenia, wyczuwać drapieżniki, czy rozpoznawać własne młode czy osobniki swojego gatunku i określić czy należą do ich stada. Węch myszy jest na tyle istotny, że utrata go hamuje rozród.

Przedni odcinek jamy nosowej nosi nazwę przedsionka. Przechodzi on we właściwą jamę nosową, rozdzieloną przegrodą na dwie części. Z kostnych ścian rozwijają się blaszki - muszle sitowe (pokryte nabłonkiem węchowym), szczękowa i nosowa (oczyszczające i ogrzewające powietrze). Muszle sitowe tworzą właściwy narząd węchowy. Funkcję rejestracji zapachu pełni też narząd Jacobsona położony na dnie jamy nosowej. Jeśli zwierze chce sprawdzić czy coś jest jadalne nadgryza to i przenosi ślinę wraz z zapachem do ujścia narządu Jacobsona.